De vier ‘Levensvrienden’ – essentiële elementen in relaties

Bij ‘Levensvrienden’ denk je wellicht aan vrienden die je hebt voor je leven. Ik doel hier op een begrip uit de boeddhistische psychologie. De vier Levensvrienden – in het Pali de vier brahma-vihara’s genoemd – zijn compassie, liefdevolle vriendelijkheid, gelijkmoedigheid en vreugde. In mijn leven en ook in mijn praktijk als counselor merk ik hoe essentieel deze Levensvrienden zijn in het intermenselijk verkeer.

Omgaan met het lijden van de ander

Zelden heb ik dat zo ondervonden als in het afgelopen weekend tijdens de verzorging van een 92-jarige die mij zeer nabij is. Zij heeft sinds kort zeer intensieve zorg nodig, wat in allerlei opzichten veel bij haar oproept. Hoe om te gaan met pijn? Wat is de betekenis van het leven als je zo weinig nog kunt doen? Wat is een waardig levenseinde? En hoe ga ik zelf om met iemand die zo’n intens proces doormaakt?

Compassie – erbarmen

De eerste Levensvriend die ik wil noemen is compassie. Een vriendin van Zuid-Afrikaanse oorsprong attendeerde er me een tijdje geleden op dat we daar een heel mooi oud Nederlandse woord voor hebben: erbarmen. Erbarmen met iemand die lijdt. Je voelt het lijden van de ander in jezelf. Je laat je hart erdoor raken. En als je bij die pijn kunt blijven en bij de onmacht die op kan komen omdat je niets kunt doen, kan er een intense liefdevolle warmte in je hart groeien. Je voelt dat je samen met de ander bent afgedaald in het lijden van de ander, en de compassie is wat ervoor zorgt dat dit lijden een liefdevolle omhulling krijgt. Erbarmen zorgt ervoor dat je lijden kunt dragen. Je pakt de hand van de ander en laat daardoor merken dat je helemaal aanwezig bent bij haar lijden.

Gelijkmoedigheid

Je ziet bij de ander het lijden, je ervaart erbarmen als antwoord op dat lijden, je begrijpt de frustratie en boosheid van de ander die daaruit voort kunnen vloeien, en je blijft gelijkmoedig. Je laat je niet van de wijs brengen, want als je intenties goed zijn heeft de staat van de ander in principe niets met jou te maken. De ander is gefrustreerd omdat zij slecht geslapen heeft op een veel te glad matras. Jij zorgt ervoor dat de lakens weer goed komen te liggen en het kussen opgeschud, waardoor zij zich weer wat kan ontspannen. Je doet wat je te doen staat, punt. Er zijn geen verdere gedachten over zonet. Zonet is niet meer nu. Waarom zou je je druk maken over iets wat voorbij is? Je gaat verder met wat je in het nu te doen hebt.

Liefdevolle vriendelijkheid

Waar je in erbarmen met de ander meebeweegt in de diepte van het lijden, is liefdevolle vriendelijkheid meer een soort van constante innerlijke houding. Je ziet de ander in haar worsteling met het leven en je laat je daardoor raken. Dat brengt je in contact met de goedheid van je eigen hart. Je voelt jezelf als liefdevol en je bent vriendelijk op een heel vanzelfsprekende en natuurlijke manier. Waarom zou je onvriendelijk zijn? Wat in je omgeving kan het contact dat jij met je hart hebt teniet doen? Je raakt haar even aan met een teder gebaar.

Vreugde – je verheugen in de ander

Als je zo bij de ander kunt zijn, in contact met je eigen goedheid, met een liefdevolle intentie, gelijkmoedig, dan is het niet zo moeilijk om door het uiterlijke gedrag van de ander heen haar ziel waar te nemen. De ziel schijnt als het ware door de uiterlijke lagen van gedrag heen. Je hebt met die buitenkant te maken, maar je laat je daardoor niet afleiden. Als je de ziel, de binnenkant van de ander gaat zien, kan er zomaar iets in je opkomen van een stille vreugde om het wezen van de ander. Je ziet de ander in haar zielskwaliteiten. Je ziet hoe ze geleefd heeft tot dit moment van samenzijn. Je ziet haar innerlijke schoonheid. Je verheugt je in de ander, want er is niets wat je daarvan weerhoudt. Je voelt een glimlach op je gezicht, onafhankelijk van wat zij doet of zegt.

Krachtige zachtmoedigheid

Je denkt misschien “Wat een soft gedoe”. En inderdaad, ik heb gemerkt dat ik in het samenzijn met deze vrouw zacht werd. Het samenspel van de vier Levensvrienden maakte me op de een of andere manier heel zachtmoedig. Maar zelden heb ik me in zachtmoedigheid zo krachtig gevoeld. Een zachtheid die samenging met daadkracht, helderheid, doelgerichtheid, zonder aarzeling knopen doorhakken, afstemming, efficiëntie en een berg energie. Een kracht die stevig aanvoelde en rond, vol en zacht.

De vier Levensvrienden in andere terreinen van het leven

De vier Levensvrienden zijn niet alleen belangrijk om bij iemand aanwezig te kunnen zijn die lijdt. Ik ervaar steeds meer wat een enorme hulp ze zijn in mijn counselingpraktijk. Als ze in mij en dus ook in het veld van samenzijn aanwezig zijn, dan voeden ze het onderling vertrouwen en het vertrouwen in de goedheid van het innerlijk proces dat gaande is. De ander kan zich meer ontspannen en staat meer open om te ontdekken wie hij/zij ten diepste is.

Hetzelfde geldt voor mijn eigen innerlijke ontwikkelingsproces. Zonder zelfcompassie is het heel moeilijk naar mijn schaduwkant te kijken. Daar is ook gelijkmoedigheid en liefdevolle vriendelijkheid voor nodig. En vreugde, in de zin van dat ik mijn worsteling op een lichte manier tegemoet kan treden. ‘Hold it lightly’, neem het niet te zwaar. Als zich een inzicht aandient of een beweging voelbaar wordt van iets dat lange tijd heeft vastgezeten, is dat een vreugdevolle gebeurtenis!

De vier Levensvrienden voeden je menselijkheid

Leven met de vier Levensvrienden geeft voeding aan de relaties die je met andere mensen hebt. Ze doen een beroep op je menselijke goedheid en zo voeden ze je menselijkheid. Ze zijn een essentieel onderdeel van intermenselijke communicatie. Daarom is het zo goed de vier Levensvrienden in je dagelijks leven te cultiveren, d.w.z. ze bewust te praktiseren. Wat zou het voor de samenleving betekenen als we zo met elkaar zouden kunnen omgaan en als we dit in de opvoeding van onze kinderen mee zouden kunnen geven?

Meer informatie

In de boeddhistische psychologie staan compassie, gelijkmoedigheid, liefdevolle vriendelijkheid en vreugde bekend als de vier brahma-vihara’s . Dit is een begrip uit het Pali, dat op verschillende manieren in het Nederlands wordt vertaald. Zo zijn ze onder andere bekend als ‘de vier Levensvrienden’ – de term die ik hier heb gebruikt.
In het bijzonder mooie boek ‘Het wijze hart. Het Universele karakter van de boeddhistische psychologie’ van de Amerikaans boeddhistisch leraar Jack Kornfield, wordt de term ‘de Vier Stralende Verblijven’ gebruikt (Uitgeverij Ankh-Hermes, 2009, p. 348). In een artikel in Wikipedia worden ze vertaald als ‘de vier Verheven Toestanden van de Geest’. Elders ben ik vertalingen tegengekomen als: ‘de vier Nobele Verblijven’, ‘de vier Nobele Onmetelijkheden’, ‘de vier Verheven Gemoedstoestanden’ enz.